Pandemi dönemi, uzaktan çalışma, esnek çalışma ve part-time mesai gibi yeni çalışma modellerini hızla hayatımıza soktu. Ancak bu modellerin yasal zeminleri oluşturulup kalıcı hale getirilmesi konusunda hâlâ tartışmalar sürüyor. Türkiye’de bu konuda çalışmalar devam ediyor; kamu personeli için taslak yönetmelikler hazırlanırken, özel sektörde yeni çalışma modelleri çeşitli ülkelerde pilot uygulamalarla test ediliyor.
Yeni sistemde çalışma saatleri, gönüllülük esasına dayalı olarak “esnek zaman” ve “çekirdek zaman” olarak ikiye ayrılacak. Türkiye’de haftalık yasal çalışma süresi şu an 45 saat olarak belirlenmişken, bu sürenin 35 ya da 40 saate çekilmesi gündemde. Ancak, Türkiye’de ortalama çalışma süresi 47.8 saat olup, çalışanlar haftada en az 3 saat fazla mesai yapıyor. OECD verilerine göre, Türkiye’de çalışanların yaklaşık %30’u haftada 50 saatten fazla çalışırken, bu oran OECD ortalamasında %10 civarındadır. Ayrıca Türkiye’de haftada 60 saatten fazla çalışanların oranı %20’ler seviyesindedir; bu oran OECD ülkelerinde %7 civarındadır.
Resmi tatiller açısından Türkiye, Avrupa’da ön sıralarda yer alıyor. Resmi tatil günlerinin sayısı 15.5 gün civarındayken, diğer Avrupa ülkelerinde bu sayı genellikle 12-13 gün arasında değişiyor. Tatil günleri, resmi tatiller ve idari izinlerle birlikte yıl içinde toplamda 100 günü geçebiliyor.
Kısa çalışma süresinin dezavantajları arasında maaş ve tazminat düşüşü endişesi bulunuyor. Bu sebeple, bazı düzenlemelerde “tam ücret” garantisi ekleniyor. Ancak işverenlerin bazı sektörlerde parça başı iş yaparak ücretleri düşürme ihtimali de mevcut.
Dünyada, kısa çalışma modelleri üzerine yapılan çeşitli uygulamalar bulunuyor:
Belçika: 2022 yılında haftada 4 gün çalışma yasası çıkararak, çalışanlara 4 veya 5 gün çalışma seçeneği sundu.
Portekiz: 39 özel şirket pilot uygulamada bulunarak çalışanlar, zamanlarının %80’ini işe ayırırken maaşlarının %100’ünü alıyor.
İngiltere: Haftada 4 gün çalışma modeli geniş bir şekilde uygulanıyor. Bu uygulamayı benimseyen 61 şirket, üretimde aksamama ve verimlilik artışı gözlemledi.
İskoçya: Çalışma saatlerinin %20 azaltılması yasası hazırlandı ve maaşların aynı kalması gerektiği belirtildi.
İspanya: Geçen Aralık ayında hükümet pilot uygulamayı onayladı ve 10 milyon euroluk bir fon oluşturuldu. Bu projeye 2 yıl süresince bağlı kalan şirketler fona erişim sağlayacak.
İsveç: Günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapıldı. Çalışanların çoğu 6 saati tercih ederken, bazıları 8 saat çalışmayı tercih etti.
Pandemi sürecinde uzaktan çalışma yaygın olarak uygulandı. Orta Vadeli Program kapsamında, uzaktan ve esnek çalışma sistemlerinin yaygınlaşması ve yasal zeminlerinin oluşturulması hedefleniyor. Hem işçi hem de işverenlerin mağduriyetlerini önlemeye yönelik düzenlemeler planlanıyor.
Sektörler ve meslekler arasında farklı uygulama biçimleri olabilecek. Kamu kurumlarında eğitim, emniyet ve sağlık gibi alanlarda uygulamalar değişebilirken, özel sektörde ofis ve imalat işlerinde farklı modeller uygulanabilir.
